هر مسئله دارای دو بخش صورت مسئله و حل آن است که غالیا صورت مسئله اهمیت بیشتری نسبت به حل آن دارد. هدف از ارائه هر پژوهش پاسخ به سوالی است که در ذهن پژوهشگر ایجاد شده و برای حفظ انسجام، کاربردی و هدفمندی بودن آن، حول مسئله‌ای اصلی سازماندهی می‌شود. اینکه پرسش یا مسئله مدنظر پژوهشگر اصلی یا حاشیه‌ای است وابسته به هدف پژوهش او می‌باشد زیرا امری نسبی است.
اما به‌طور کلی مسئله، سوالی در زمینه‌های سازمانی، اجتماعی و … است که ذهن محقق را به خود مشغول ساخته است و هدف پژوهشگر از طرح آن شناسایی علل ایجاد کننده آن می‌باشد.
بیان مسئله چیست؟
بیان مسئله به انگلیسی (Statement of the problem) در کارهای تحقیقاتی مانند انجام پایان نامه، انجام پروپوزال، انجام مقاله و سایر کارهای تحقیقاتی بخشی است که محقق در آن ادعایی را ارائه می دهد یا مسئله ای را مورد اشاره قرار می دهد و ادعا می کند این مسئله یا شکاف تحقیقاتی در حال حاضر وجود دارد و تاکنون راه حلی برای آن وجود نداشته است
بیان مسئله در روش تحقیق
به بیان دیگر وظیفه پژوهشگر انتخاب مسئله‌ای عمومی است کهان را از بیانی عامیانه به صورت علمی و تحقیقی دراورده که منجر به شناخت علمی در مورد ریشه‌های آن شود و بتواند راه کارهایی برای حل آن به‌صورت عامیانه ارائه دهد. اگر این طرح مسئله در ذهن پژوهشگر به خوبی اجرا نشود، او را ملزم به کلی گویی کرده و سبب دور شدن او از علم می‌شود. یک بیان مسئله مناسب دارای شرایط و ویژگی‌هایی است که عبارتند از:
- اهمیت و ضرورت موضوع
- محدود بودنان به یک زمینه خاص
- ارائه اطلاعاتی در مورد پژوهش‌های مشابه
- ارائه چارچوبی برای نتایج
- بررسی معضلات حوزه موزد مطالعه
- ارائه زمینه‌های بهبود
- تعریف واژگان کلیدی به‌صورت مفهومی و عملیاتی
- ارائه قلمروهای تحقیق
نوشتن بیان مسئله حرفه ای
بیان مسئله تحقیق در واقع همان نخسین سوالی است که در ذهن محقق ایجاد شده که برای سودمند بودن مستلزم دارا بودن شرایط خاصی است. نخسین ویژگیان این است که «عملی» باشد، یعنی بتوان با توجه به آن تحقیق را پیش برد و برای آن پاسخ فراهم کرد. هر چه سؤال مطرح شده کلی‌تر باشد، پاسخ‌های آن گنگ‌تر و ناکاراتر می‌شود.
لذا یک مسئله واضح، چندپهلو نیست و کار تحقیق را در چارچوبی محدود نمی‌کند. ویژگی دیگر آن این است که کوتاه باشد و نیاز به راه حلی داشته باشد که در طول انجام تحقیق بتوان به آن دست یافت و همچنین هدف از ارائه آن حل معضلات جامعه در همه دوره‌های کوتاه مدت، بلندمدت و میان مدت باشد زیرا در غیر اینصورت فقط موجب فرسودگی زمان و منابع مالی و انسانی می‌شود.
ویژگی دوم مسئله انتخابی این است که «قابلیت بررسی» داشته باشد. به عبارت دیگر محقق در زمان طرح مسئله باید نه فقط از نظر علمی، بلکه از نظر میزان زمانی وهزینه و امکاناتی که می‌خواهد برای اجرای آن صرف کند، اطمینان خاطر داشته باشد.
با توجه به اینکه در این قسمت ما می‌خواهیم روش ارائه مسئله‌ای مناسب برای پایان نامه را مطرح کنیم، لذا دانشجو یا محقق باید با تسلط به روش تحقیق این موضوع را مد نظر داشته باشند که با امکانات محدود و زمان محدودی که در زمان انجام پایان نامه دارند، نمی‌توانند موضوعاتی مطرح کنند که مستلزم امکانات یک مرکز تحقیقاتی باشد یا زمانی طولانی و چندین ساله نیاز داشته باشد.
ویژگی سوم این است که مسئله انتخابی تاکیدی بر «قضاوت‌های ارزشی، اخلاقی و فلسفی» نداشته باشد و محقق به دنبال قضاودت بین دیدگاه‌های مختلف نباشد و از دخالت دادن سلیقه شخصی در ارزش‌های اخلاقی و … پرهیز کند. می‌توان ارزش‌های ارزشی و فلسفی و اخلاقی را به‌صورت مسئله مورد نظر مطرح کرد اما نباید قضاوت‌های اخلاقی شخصی را در تحلیل آنها وارد کرد. به‌طور کلی یک مسئله مناسب نباید در پی صدور حکم اخلاقی باشد زیرا هدف از طرح مسئله، قضاوت و داوری نیست و تنها فهم آن حائز اهمیت است.
مشخصه چهارم ارائه پرسش مناسب، پرهیز از «پیش‌بینی کلی» است. محقق باید چارچوب پرسش خود را به گونه‌ای تنظیم کند که معضل حال حاضر جامعه باشد نه اینکه ششاید در آینده اتفاق بیفتد. زیرا قابلیت اعتماد چندانی نداشته و این موضوع از اعتبار پژوهش می‌کاهد.
ویژگی پنجم این است که همانطور که از نام آن برمی آید، مسسئله به‌صورت «سؤال» مطرح شود. زیرا اگر مسئله‌ای به‌صورت خبری مطرح شود، عملاً جستجو برای پاسخ برای آن معنا ندارد و محقق را دچار سردرگمی می‌کند که به دنبال یافتن چه باشد؟
ویژگی ششم مسئله مطرح شده این است که به دنبال بررسی رابطه دست کم دو مفهوم باشد. در طرح مسئله اولیه باید حتی‌الامکان نوع رابطه بین مقوله‌های انتخابی به‌صورت شفاف بیان شود.
آخرین ویژگی مسئله انتخابی این است که «قابلیت اندازه گیری» داشته باشد. لذا با توجه به آنچه که مطرح شد در طرح سؤال اولیه پژوهش، باید توجه شود که مسئله ارائه شده نه تنها به ارتباط بین مفاهیم توجه کند بلکه این روابط نیز قابل اندازه گیری باشند و از طریق روش‌های تجربی قابل ازمایش باشد.
